İslam İktisadı Açısından Gösterişçi Tüketim Yaklaşımı

Abstract

Geçmişten günümüze “tüketim” farklı anlamlar kazanan bir kavramdır. İlk olarak insani fizyolojik ihtiyaçlar bağlamında başlayan temel tanımlamalar, bugün sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçları daha çok anlatır olmuştur. İktisadi bir teori olan ve Thorstein Veblen tarafından ortaya atılan gösterişçi tüketim teorisi de, bu anlam genişlemesinin bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. “Gösterişçi Tüketim” ihtiyaçtan bağımsız olarak zengin ve onlara benzemeye çalışan sınıfların gösteriş amacıyla yapmış oldukları keyfi harcamaları ifade etmektedir. Bu tip harcamalar temel ihtiyaçları karşılamaktan ziyade bireysel arzuları, kimlik arayışını ve statü inşasını beslemektedir. Gösterişçi tüketim biçimi tüm dünyanın enflasyonla savaştığı mevcut dönemde daha bir belirgin hal almış, zengin ile fakir arasındaki açıklığı büyütmektedir. Gösterişe dayalı harcamalar, toplumda zengin ve yoksulun birbirine olan saygısı, muhabbeti, birbirlerini anlamalarına engel teşkil ederken, bireyleri kendi kaotik dünyasına hapsetmektedir. Bu gerçeklikten hareket eden çalışma, gösterişçi tüketimi ortaya çıkaran faktörlerin belirlenmesi, farkındalık üretilmesi ve İslam iktisadı açısından değerlendirilmesini amaçlamıştır. Çalışma, İslam iktisadı yaklaşımının geleneksel ekonomi ile ontolojik farklıklarının ortaya koyulması ve toplumsal sağduyuya katkı sağlaması yanında gösterişçi tüketimin tehlikelerinin anlaşılması açısından önem arz etmektedir. İncelemeler neticesinde İslam iktisadı anlayışa göre, gösterişçi tüketimin Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’in Sünnetleri’ ışığında olumlu görülmeyip, özellikle riya, israf, mülkiyetin doğru kullanımı açılarından eleştirilmektedir. İslam’ın bu konuda koymuş olduğu ilkelere göre, gösterişçi tüketime karşı harcamalarda itidalli ve sefahetten uzak davranmanın insanın maddi ve manevi tatmini bakımında daha yerinde olduğu görülmektedir.